Milutin Milanković (1879–1958) bio je srpski matematičar, astronom i geofizičar, čiji je rad imao ogroman uticaj na razumijevanje Zemljine klime i njenih promjena kroz istoriju. Poznat je po svojoj teoriji o ledenim dobima, koja objašnjava kako orbitalne promjene Zemlje utiču na klimatske cikluse. Njegova interdisciplinarna istraživanja spojila su matematiku, astronomiju i geofiziku, postavljajući temelje za moderne klimatske nauke.
Rani život i obrazovanje
Milutin Milanković rođen je 28. maja 1879. godine u mjestu Dalj, u tadašnjoj Austro-Ugarskoj Monarhiji (danas Hrvatska). Od malih nogu pokazivao je izuzetne sposobnosti u matematici i prirodnim naukama. Nakon završene osnovne škole i gimnazije, upisao je Tehničku visoku školu u Beču, gdje je diplomirao građevinarstvo 1902. godine.
Nakon diplomiranja, Milanković je radio kao inženjer u Beču, gdje je učestvovao u izgradnji velikih građevinskih projekata od armiranog betona. Njegov interes za teorijske nauke naveo ga je da doktorira tehničke nauke 1904. godine, nakon čega je 1909. prihvatio poziv da postane profesor primijenjene matematike na Univerzitetu u Beogradu.
Razvoj Milankovićeve teorije klimatskih ciklusa
Milanković je najpoznatiji po svojoj teoriji o klimatskim promjenama uzrokovanim astronomskim faktorima, poznatoj kao Milankovićevi ciklusi. Istraživao je kako promjene u Zemljinoj orbiti i osi rotacije utiču na količinu sunčevog zračenja koje dopire do različitih dijelova planete, što dovodi do periodičnih ledenih doba i međuglacijalnih perioda.
Njegov rad objavljen je u monumentalnom djelu “Kanon osunčavanja Zemlje i njegova primjena na problem ledenih doba” (1941). U njemu je detaljno izračunao uticaj orbitalnih parametara na klimu tokom posljednjih 600.000 godina, pružajući matematički okvir za razumijevanje dugoročnih klimatskih promjena. Ova teorija kasnije je potvrđena kroz paleoklimatska istraživanja i danas je široko prihvaćena u naučnoj zajednici.
Doprinosi astronomiji i geofizici
Pored klimatskih istraživanja, Milanković je dao značajne doprinose u astronomiji i geofizici. Razvio je precizne matematičke metode za proračun kretanja planeta i njihovog međusobnog uticaja. Takođe je radio na problemima vezanim za teorijsku fiziku atmosfere i proračun temperature planeta i njihovih satelita.
Njegova istraživanja u oblasti teorijske astronomije uključuju i rad na određivanju temperaturnih uslova na drugim planetama Sunčevog sistema. Milanković je bio pionir u korišćenju matematike za rješavanje složenih problema u geofizici, što je otvorilo nove puteve u interdisciplinarnim naučnim istraživanjima.
Naslijeđe i uticaj na savremenu nauku
Milutin Milanković je svojim radom postavio temelje za moderne klimatske modele i razumijevanje prirodnih klimatskih promjena. Njegovi ciklusi danas su integralni dio nauke o klimatskim promjenama i koriste se za predviđanje budućih klimatskih trendova. Međunarodna astronomska unija odala mu je počast tako što je po njemu nazvala krater na Mjesecu i Marsu, kao i asteroid 1605 Milankovitch.
Milanković je takođe radio na reformi kalendara, predlažući novi kalendar poznat kao Milankovićev kalendar. Ovaj kalendar, predložen 1923. godine, bio je zasnovan na preciznim astronomskim proračunima i predstavljao je najtačniji solarni kalendar do tada. Njegov kalendar smanjio bi odstupanje između kalendarske i tropske godine na samo nekoliko sekundi godišnje, što bi omogućilo dugoročnu tačnost datuma. Iako je usvojen na Svepravoslavnom kongresu u Carigradu, Milankovićev kalendar nije našao široku primjenu u praksi.
Pored naučnog rada, Milanković je bio i plodan pisac koji je nastojao popularizovati nauku. Njegova autobiografija “Sećanja, doživljaji i saznanja” pruža dragocjen uvid u njegov život i intelektualni razvoj. Umro je 12. decembra 1958. godine u Beogradu, ostavivši iza sebe bogato naslijeđe koje nastavlja da inspiriše naučnike širom svijeta.