Gaj Julije Cezar i Gnej Pompej Veliki bili su dvojica najmoćnijih ljudi Rimske Republike u 1. vijeku prije nove ere. Njihovo rivalstvo i konačni sukob doveli su do jednog od najznačajnijih građanskih ratova u rimskoj istoriji. Ovaj konflikt ne samo da je promijenio sudbinu dvojice velikana, već je i označio kraj Republike i početak Carstva.
Prvi trijumvirat: savez moćnika
Prvi trijumvirat bio je neformalni politički savez između Gaja Julija Cezara, Gneja Pompeja Velikog i Marka Licinija Krasa, sklopljen oko 60. godine prije nove ere. Ova trojica su udružila svoje resurse i uticaj kako bi dominirali rimskom politikom i ostvarili svoje lične ciljeve. Cezar je želio konzulat i vojno zapovjedništvo, Pompej je tražio ratifikaciju svojih odluka na Istoku i zemljište za svoje veterane, dok je Kras bio zainteresovan za finansijske poduhvate.
Ovaj savez je omogućio Cezaru da postane konzul 59. godine prije nove ere, nakon čega je dobio zapovjedništvo u Galiji. Dok je Cezar osvajao Galiju, Pompej i Kras su održavali ravnotežu moći u Rimu. Međutim, nakon Krasove smrti u bici kod Kare 53. godine prije nove ere, savez je počeo da se raspada, a tenzije između Cezara i Pompeja su rasle.
Uzroci sukoba između Cezara i Pompeja
Smrt Krasa ostavila je vakuum moći koji je doveo do rivalstva između Cezara i Pompeja. Senat je, zabrinut zbog Cezarovog rasta moći i popularnosti nakon njegovih uspjeha u Galiji, počeo da se približava Pompeju kao protivteži. Pompej je, sa svoje strane, postajao sve više ljubomoran na Cezarove uspjehe i uticaj.
Političke manipulacije i optužbe za nepoštovanje republikanskih vrijednosti dodatno su podsticale sukob. Kada je Senat, pod Pompejevim uticajem, naredio Cezaru da se vrati u Rim i raspusti svoju vojsku, Cezar je to shvatio kao direktan napad na sebe. Odbijajući da se povinuje, odlučio je da pređe rijeku Rubikon sa svojom vojskom 49. godine prije nove ere, čime je otvoreno izazvao Senat i započeo građanski rat.
Tok rata i ključne bitke
Nakon prelaska Rubikona, Cezar je brzo napredovao kroz Italiju, primoravši Pompeja i senatore da pobjegnu u Grčku. Cezar je zatim konsolidovao svoju vlast u Rimu i pripremio se za sukob sa Pompejevim snagama. Ključna bitka odigrala se kod Farsala u Tesaliji 48. godine prije nove ere, gdje je Cezar, uprkos manjim snagama, uspio da porazi Pompejevu vojsku zahvaljujući superiornoj taktici i lojalnosti svojih legionara.
Nakon poraza, Pompej je pobjegao u Egipat, gdje je ubijen po naređenju faraona Ptolomeja XIII, koji je želio da se dodvori Cezaru. Kada je Cezar stigao u Egipat i saznao za Pompejevu smrt, navodno je bio tužan zbog sudbine svog nekadašnjeg saveznika i zeta (Cezar je bio oženjen Pompejevom kćerkom Julijom). Cezar je zatim učvrstio svoju vlast, riješio sukobe u Egiptu i vratio se u Rim kao nesporni vladar.
Posljedice rata i zanimljivosti
Pobjeda Cezara u građanskom ratu označila je kraj Rimske Republike i početak perioda diktature, što je kasnije dovelo do uspostavljanja Rimskog Carstva pod njegovim nasljednikom Oktavijanom Avgustom. Cezar je sproveo brojne reforme, ali je njegova sve veća moć izazvala nezadovoljstvo među senatorima, što je dovelo do njegove likvidacije 44. godine prije nove ere.
Jedna od zanimljivosti vezanih za ovaj period je Cezarova čuvena izjava “Kocka je bačena” (Alea iacta est) koju je navodno izgovorio prilikom prelaska Rubikona, svjestan da time započinje građanski rat. Takođe, Pompej je bio poznat kao “Magnus” ili “Veliki”, titulu koju je dobio zbog svojih ranijih vojnih uspjeha, ali je na kraju poražen od strane Cezara. Njihov sukob je postao simbol borbe za moć i uticaj, ostavivši dubok trag u istoriji Rima i svijeta.