Lend-Lease, ili Zakon o pozajmljivanju i najmu, bio je program koji je Sjedinjene Američke Države uspostavile tokom Drugog svjetskog rata kako bi podržale saveznike u borbi protiv sila Osovine. Usvojen 1941. godine, omogućio je Sjedinjenim Državama da šalju vojnu opremu, hranu, medicinske zalihe i drugu pomoć državama koje su bile ključne za ratne napore, uključujući Sovjetski Savez, Veliku Britaniju i Kinu. Ovaj program je imao ogroman uticaj na ratne kapacitete saveznika, ali oko njegovog značaja, posebno u Sovjetskom Savezu, razvili su se brojni mitovi.
U modernom kontekstu, u vrijeme novog hladnog rata i napetosti između Rusije i Zapada, debata o stvarnoj ulozi Lend-Lease programa ponovo se intenzivirala. Na Zapadu se naglašava njegova ključna uloga u pobjedi nad nacističkom Njemačkom, dok Rusija sve više minimizira ovaj uticaj, ističući domaće resurse i sposobnost Crvene armije. Iako je Lend-Lease bio važan, većina analitičara se slaže da nije bio presudan za pobjedu Sovjetskog Saveza u Drugom svjetskom ratu.
Šta je bio Lend-Lease?
Lend-Lease je zakon koji je američki predsjednik Frenklin D. Ruzvelt potpisao 11. marta 1941. godine, i time omogućio Sjedinjenim Državama da pružaju vojnu i drugu pomoć saveznicima bez potrebe za trenutnim plaćanjem. Ovaj zakon je osmišljen kako bi pomogao državama čije su ratne zalihe bile iscrpljene, a koje su se borile protiv sila Osovine – Nemačke, Italije i Japana.
Sovjetski Savez je postao jedan od najvećih korisnika ovog programa nakon što je Hitler pokrenuo Operaciju Barbarosa, invaziju na Sovjetski Savez, 22. juna 1941. godine. Do tada, Sovjetski Savez i SAD nisu imale bliske odnose, ali zajednički neprijatelj je brzo približio ove dve sile. Tokom rata, Sovjeti su primali tenkove, avione, kamione, hranu, gorivo i drugu ključnu opremu iz Amerike, a kasnije i iz Velike Britanije, zahvaljujući Lend-Lease programu.
Uticaj na Sovjetski Savez: Istina i mitovi
Lend-Lease je značajno poboljšao logističke sposobnosti Crvene armije, posebno u početnim fazama rata, kada su sovjetske fabrike i infrastruktura bile uništene ili premještene na istok. Kamioni, vozila i gorivo su omogućili sovjetskoj vojsci da se brže kreće, dok su avioni i tenkovi pomogli da se popune kritične praznine u sovjetskoj vojnoj opremi. Američki avioni, poput “Aircobra”, korišćeni su od strane sovjetskih pilota sa velikim uspehom na istočnom frontu.
Međutim, u postratnim godinama, sovjetski lideri su minimizirali ulogu Lend-Leasea u pobjedi nad nacistima. Sovjetska propagandna mašina je isticala herojstvo Crvene armije i sopstvenu industrijsku sposobnost, dok je pomoć sa Zapada smatrana sporednom. Ova tendencija se nastavila i tokom Hladnog rata, a danas, u kontekstu modernih geopolitičkih napetosti između Rusije i Zapada, mnogi u Rusiji i dalje umanjuju značaj američke pomoći.
Moderni mitovi: Rusija i Zapad
U novijoj istoriji, posebno nakon 2014. godine i pogoršanja odnosa između Rusije i Zapada, ruska politička elita sve više insistira na samostalnoj pobedi Sovjetskog Saveza nad nacističkom Njemačkom. Dok Rusija minimizira ulogu Lend-Leasea, zapadni narativi često naglašavaju da bez ove pomoći Sovjeti možda ne bi izdržali.
Realnost je negdje između. Iako je Lend-Lease bio ključan u omogućavanju sovjetske logistike i transporta, naročito u pogledu kamiona i goriva, Sovjetski Savez bi verovatno nastavio da se bori protiv Njemačke i bez ove pomoći. Sovjetski vojni industrijski kompleks, koji je premješten iza Urala, bio je sposoban da proizvodi veliki broj tenkova, aviona i oružja. Međutim, bez Lend-Lease pomoći, sovjetske žrtve i gubici bili bi daleko veći, a rat bi verovatno trajao duže.
Ključna tačka je u tome da Lend-Lease nije bio presudan u pogledu sovjetske pobjede, ali je bio značajan faktor koji je ubrzao konačni poraz nacista i smanjio broj žrtava.
Zanimljivosti
Tokom trajanja programa Lend-Lease, Sjedinjene Države su Sovjetskom Savezu isporučile više od 400.000 kamiona, 12.000 tenkova, 14.000 aviona i 1,5 miliona tona hrane.
Ukupna vrijednost pomoći Sovjetskom Savezu iznosila je preko 11 milijardi dolara, što bi danas iznosilo više od 180 milijardi dolara.
Sovjeti su primili i 35.000 motocikala, 8.000 traktora, kao i ogromne količine medicinskih zaliha i odeće.
Prema nekim izvorima, američka isporuka vojne opreme činila je 10% sovjetskog arsenala, ali je u oblasti logistike i transporta doprinela sa više od 30% ključnih sredstava.
Lend-Lease program ostaje jedan od najkontroverznijih aspekata istorije Drugog svjetskog rata, s obzirom na to kako se različito tumači u Rusiji i na Zapadu. Bez obzira na to, njegov uticaj na ratne napore saveznika, posebno Sovjetskog Saveza, ostaje neosporan.