Izreka „Kocka je bačena“ (latinski: „Alea iacta est“) pripisuje se Gaju Juliju Cezaru, jednom od najpoznatijih vojskovođa i političara Rimske republike. Prema legendi, Cezar je izgovorio ove riječi 49. godine prije nove ere, kada je, na čelu svojih legija, prešao rijeku Rubikon, granicu između provincije Galije i Italije. Prelazak je značio otvoreni izazov Senatu i pokretanje građanskog rata.
Do tada, zakon je zabranjivao vojskovođama da unose oružje u Italiju. Odluka da pređe Rubikon bila je politički riskantna, ali i simbolična, označivši trenutak kada više nije bilo povratka. Time je Cezar preuzeo ogromnu odgovornost, srušio autoritet Senata i izazvao sukob koji je rezultirao krajem Rimske republike i nastankom carstva.
Porijeklo izreke i njeno značenje
Izreku je prvi zabilježio rimski pisac Svetonije, tvrdeći da je Cezar koristio grčku verziju: „Anerriphtho kybos“ (Ἀνερρίφθω κύβος), što ima slično značenje – „Neka se kocka baci“. Izreka označava trenutak kada je odluka donijeta i više nema povratka. U Cezarovom slučaju, prelazak Rubikona značio je da je sudbina Rima zapečaćena, jer je čin otvorene pobune protiv Senata pokrenuo niz događaja koji su promijenili tok istorije.
Izreka se danas koristi da označi trenutak donošenja konačne odluke, posebno u situacijama visokog rizika, gdje su rezultati nepredvidljivi i ne postoji mogućnost povratka na prethodno stanje.
Zanimljivosti
Rubikon je bila mala rijeka u sjevernoj Italiji, ali njeno simboličko značenje daleko je prevazišlo njenu veličinu. Prelazak ove rijeke bio je čin rata protiv same Republike.
Cezarov prelazak Rubikona bio je rezultat političkog sukoba sa Pompejom, njegovim nekadašnjim saveznikom, koji je bio postavljen kao vrhovni vojskovođa Rima.
Zakonitost ili ambicija? Senat je tražio od Cezara da raspusti svoje legije i vrati se u Rim bez vojske, ali je Cezar znao da bi to značilo kraj njegove političke moći, pa je rizikovao sukob.
Danas se koristi kao metafora za donošenje neizbježnih odluka, poput poslovnih rizika ili važnih životnih koraka.