Antarktik, kao najizolovaniji kontinent na svijetu, vijekovima je bio obavijen misterijom i zagonetnim prikazima na drevnim mapama. Iako su se prve ekspedicije u 19. veku približile njegovim obalama, njegova hladna i negostoljubiva priroda dugo je odvraćala istraživače. Legende i mape iz srednjeg vijeka ponekad su prikazivale Antarktik kao kontinent bez leda, otvarajući vrata spekulacijama o drevnim civilizacijama i izgubljenim zemljama. U modernom dobu, istraživanja velikih sila, poput ekspedicija američkog admirala Berda, probudila su interes za ovaj misteriozni kontinent. Danas Antarktik ostaje jedno od posljednjih netaknutih područja na planeti, intrigirajući naučnike, avanturiste i teoretičare širom svijeta.
Antarktik na portolanskim mapama
Jedna od najkontroverznijih tvrdnji o Antarktiku vezana je za portolanske mape, na kojima se navodno prepoznaje ovaj kontinent, i to bez leda. Najpoznatiji primjer je mapa Piri Reisa iz 1513. godine, koja prikazuje južni kontinent u obrisima veoma sličnim današnjem Antarktiku, ali bez njegovog debelog ledenog pokrivača. Ovo izaziva fascinaciju, jer nije bilo poznato da je tada neko imao precizne podatke o obliku Antarktika, niti je kontinent bio zvanično otkriven sve do 1820. godine. Pretpostavlja se da su mape mogle biti bazirane na sada izgubljenim izvorima ili na znanju prastarijih civilizacija, koje su možda poznavale geografiju južnih područja pre zaleđivanja kontinenta.
Takođe, mapa Orontius Fineusa iz 1531. godine sadrži oblik kontinenta vrlo nalik Antarktiku, što je izazvalo dodatne debate među istraživačima. Dok neki veruju da su ove mape slučajnost ili da predstavljaju pogrešne interpretacije južnih obala, drugi se pitaju da li su drevni moreplovci možda imali pristup znanju koje se danas smatra izgubljenim. Ove tvrdnje često nailaze na skepticizam, ali ostavljaju dovoljno prostora za teorije o drevnim civilizacijama koje su možda imale sofisticirana pomorska znanja.
Prvo otkriće Antarktika – Ruska ekspedicija 1820. godine
Prvo priznato viđenje antarktičkog kontinenta dogodilo se 1820. godine, tokom ekspedicije pod vodstvom ruskih istraživača Fabijana Gotliba fon Bellingzhausena i Mihaila Lazareva. Ova ekspedicija, organizovana carskim brodovima Vostok i Mirny, krenula je prema jugu koliko su im to dozvoljavali ledeni uslovi, približivši se na oko 32 kilometra od obale poznate kao Princeza Marta. Tokom ove misije, ruski istraživači opisali su ono što su nazvali “tvrdi led” („materyi led“) – pojam koji je kasnije izazvao rasprave o tome da li su zapravo naišli na kopno prekriveno ledom ili samo masivne ledene površine.
Po dolasku zime, ekspedicija je otišla do Australije, gde je Bellingzhausen napisao izvještaj u kojem je izrazio sumnje o tome da postoji kopno na jugu. Ipak, kada su se Vostok i Mirny vratili u antarktičke vode sljedeće godine, nastavili su istraživanja, pri čemu su otkrili ostrva Petar I i Aleksandar I. Ostrvo Aleksandar I dugo se smatralo dijelom antarktičkog poluostrva sve do daljih istraživanja 1940. godine.
U međuvremenu, 30. januara 1820. godine, britanska ekspedicija pod vođstvom Edvarda Bransfilda i Vilijama Smita takođe je primjetila dio antarktičkog kopna, nazvan Triniti poluostrvo, koje se nalazi na najsjevernijoj tački antarktičkog kopna.
Antarktik u 20. vijeku – Ekspedicije i otkrića
Ulaskom u 20. vijek, Antarktik je postao središte velikih istraživanja i naučnih ekspedicija, od kojih su najpoznatije ekspedicije američkog admirala Ričarda Berda. Njegova prva ekspedicija, 1928. godine, uključivala je avione, što je omogućilo do tada neviđen pogled na zabačene oblasti kontinenta. Berd je organizovao još tri velike ekspedicije, a njegova treća ekspedicija, poznata kao “Highjump” (Operacija Visoki skok) iz 1946-47. godine, izazvala je posebnu pažnju zbog svog obima i ciljeva. Ova operacija uključivala je veliki broj brodova, aviona i vojnog osoblja, što je dalo povod za teorije zavjere o stvarnim ciljevima misije.
Iako su Berda i njegove kolege privlačili naučni razlozi – kartografija, geološka istraživanja i meteorološka istraživanja – mnogi veruju da su postojali i skriveni motivi. Uslijed Hladnog rata, pojedinci smatraju da su SAD i druge velike sile zapravo tražile potencijalne resurse ili čak vojne baze na Antarktiku. Berda je takođe pratio niz kontraverznih izjava, među kojima je bio i opis neobičnih fenomena i čudnih prostranstava, što je dodatno potpirilo mistiku koja okružuje njegove ekspedicije i stvorilo temelje za brojne teorije zavjere.
Zanimljivosti
Drevna civilizacija na Antarktiku? – Neki teoretičari tvrde da je Antarktik nekada bio dom napredne civilizacije koja je naseljavala kontinent pre nego što je zaleđen. Smatraju da drevne mape možda sadrže ostatke njihovih znanja.
Antarktik bez leda – Geološka istraživanja pokazuju da je Antarktik nekada bio prekriven vegetacijom i imao je znatno blažu klimu. Naučnici veruju da se zaleđenje dogodilo pre oko 34 miliona godina, ali mnogi se pitaju koliko je ovo tačno.
Međunarodni sporazumi – Antarktik je danas pod zaštitom međunarodnog sporazuma koji ograničava eksploataciju resursa i vojne aktivnosti. Velike sile poput SAD-a, Rusije i Kine ulažu napore u istraživanja, ali sve pod pažljivim nadzorom međunarodne zajednice.
Savremene ekspedicije i Hladni rat – Tokom Hladnog rata, Antarktik je bio važan strateški cilj. SAD i Sovjetski Savez sprovodili su istraživačke misije, što je stvorilo napetost zbog potencijalnog militarizovanja kontinenta.