Skriven u zagrljaju guste šume na sjevernim padinama Kozare, Manastir Moštanica vijekovima odolijeva vremenu, istorijskim olujama i stradanjima koja su ga zadesila. Posvećen Svetom arhangelu Mihailu, ovaj pravoslavni dragulj nalazi se dvanaest kilometara južno od Kozarske Dubice i stoljećima je bio svjetionik duhovnosti i kulture u Potkozarju i Donjem Pounju. Smješten na nekadašnjoj granici Osmanskog i Habsburškog carstva, Moštanica je prošla kroz mnoga iskušenja, ali je svaki put iznova vaskrsavala.
Tajanstveni korijeni manastira
Istorija Moštanice obavijena je velom misterije. Ne zna se tačno kada je sagrađen, a narodna predanja govore da je manastir podignut na mjestu gdje je stradao velikomučenik Teodor Tiron. Priča se da je pronađen ključ sa urezanom godinom 1111, ali su kasnije analize pokazale da na njemu zapravo piše 1711. godina, pa su istoričari ostali u dilemi.
Druga verzija vezuje osnivanje manastira za kralja Dragutina ili njegovog sina Vladislava, dok su neki tvrdili da je podignut na temeljima jovanovačkog samostana iz XIV vijeka, mada je ta teorija kasnije odbačena. Prvi pisani trag u kojem se pominje Manastir Moštanici potiče iz XVI vijeka, a zna se da je 1579. godine u njemu prepisana knjiga “Otačnik”.
Impozantna arhitektura i duhovni značaj
Manastirska crkva građena je u prepoznatljivom moravskom stilu, s karakterističnom osnovom u obliku upisanog krsta i centralnom kupolom. Ovakav stil sugeriše da je crkva nastala prije obnove Pećke patrijaršije 1557. godine. Njena arhitektura neodoljivo podsjeća na zadužbine Moravske Srbije, svjedočeći o snažnoj duhovnoj vezi ovog kraja sa srpskim srednjovjekovnim nasljeđem.
Tokom burnih vijekova, Manastir Moštanica je pretrpio brojna razaranja. Osmanlije su je više puta palile, monasi su bili primorani da bježe u Habsburšku monarhiju, a manastir bi ostajao pust. Ipak, krajem XIX vijeka ponovo je obnovljen i vratio se svojoj izvornoj ulozi – duhovnog utočišta i mjesta molitve.
Zanimljivosti koje krije Manastir Moštanica
Bogato rukopisno nasljeđe – U manastiru su prepisivane dragocjene knjige. Monah Teodor je 1607. godine prepisao jedno Jevanđelje, dok je jeroomonah Gavrilo 1635. godine započeo rad na Zlatoustu Manastira Moštanice.
Skrivene pećine – Nedaleko od manastira nalaze se pećine u kojima su se monasi sakrivali tokom turskih progona.
Đakon Avakum – Sveti mučenik – U blizini manastira Moštanice rođen je 1794. godine Sveti đakon Avakum, koji je na krštenju dobio ime Ljepoje. Nakon što je došao u manastir da uči čitanje i pisanje, zamonašio se i postao đakon. Tokom ustanka protiv Turaka, Avakum je zarobljen i odveden u Beograd, gdje je odbio da prihvati islam i stradao je mučeničkom smrću. Sveti Avakum kanonizovan je od strane Srpske pravoslavne crkve, a njegov dan se slavi 30. decembra po novom kalendaru.
Velika i Mala Gradina – Arheološki lokaliteti – Oko 400 metara južno od manastira nalaze se arheološki lokaliteti Velika i Mala Gradina. Na ovim lokacijama pronađeni su brojni vrijedni predmeti, poput rimskih i vizantijskih novčića, rimskih noževa i klinova. Smatra se da su ove gradine mogle biti rimske putne stanice ili karaule, a postoji i mogućnost da je na ovom području postojala rana hrišćanska naseobina. U poznom srednjem vijeku, vjerovatno se na istom prostoru nalazilo drveno utvrđenje.
Stradanje u Drugom svjetskom ratu – Manastir je teško stradao tokom rata, ali je nakon velikih napora obnovljen i danas predstavlja zaštićeno kulturno dobro Republike Srpske.
Spomenik-piramida posvećen Petru Popoviću Peciji, hajduku i revolucionaru koji je postao simbol borbe protiv nepravde, nalazi se na svega 30 metara od samog manastira. Spomenik je podignut 1933. godine.