Marija Kiri (1867–1934) bila je izuzetna naučnica čiji su rad i posvećenost revolucionirali oblast fizike i hemije. Rođena u Poljskoj, a naučnu karijeru ostvarila u Francuskoj, Marija je prva žena koja je dobila Nobelovu nagradu, i to ne jednom, već dva puta u različitim naučnim oblastima. Njena otkrića radioaktivnosti i izolacija novih elemenata otvorili su vrata novim saznanjima koja su oblikovala moderno doba.
Rani život i obrazovanje
Marija Sklodovska rođena je 7. novembra 1867. godine u Varšavi, koja je tada bila pod ruskom upravom. Od malih nogu pokazivala je izuzetnu inteligenciju i radoznalost. Uprkos teškim okolnostima i ograničenim mogućnostima za obrazovanje žena, Marija je bila odlučna da se obrazuje. Radila je kao guvernanta kako bi finansijski pomogla svojoj porodici i uštedjela za studije.
Godine 1891. preselila se u Pariz kako bi upisala studije na Sorboni. Tamo je stekla diplome iz fizike i matematike, često se suočavajući s finansijskim poteškoćama i predrasudama prema ženama u nauci. U Parizu je upoznala Pjera Kirija, istaknutog fizičara, s kojim se vjenčala 1895. godine. Njihov brak bio je i intelektualno partnerstvo koje je dovelo do značajnih naučnih otkrića.
Otkrića radioaktivnosti i Nobelova nagrada
Marija i Pjer Kiri zajedno su istraživali fenomen koji je Marija nazvala radioaktivnost. Proučavajući minerale poput uraninite, otkrili su da postoje elementi koji emituju radijaciju jaču od uranijuma. Ova istraživanja dovela su do otkrića dva nova hemijska elementa: polonijuma (nazvanog po Marijinoj rodnoj Poljskoj) i radijuma.
Godine 1903. Marija i Pjer Kiri, zajedno s Antoanom Anrijem Bekerelom, dobili su Nobelovu nagradu za fiziku za svoja zajednička istraživanja o radioaktivnosti. Ovim priznanjem Marija je postala prva žena dobitnica Nobelove nagrade, čime je otvorila vrata ženama u nauci i postavila nove standarde za istraživački rad.
Dalja istraživanja i druga Nobelova nagrada
Nakon iznenadne smrti Pjera Kirija 1906. godine, Marija je preuzela njegovu profesorsku poziciju na Sorboni, postavši prva žena profesor na ovom univerzitetu. Nastavila je istraživanja o radioaktivnosti, uspjevši da izoluje čisti radijum i prouči njegove osobine i spojeve.
Godine 1911. Marija Kiri je dobila svoju drugu Nobelovu nagradu, ovaj put za hemiju, za otkriće radijuma i polonijuma te za izolaciju radijuma. Time je postala prva osoba koja je dobila dvije Nobelove nagrade u različitim naučnim oblastima, što svjedoči o njenom izuzetnom doprinosu nauci.
Naslijeđe i uticaj na nauku i društvo
Marija Kiri je svojim radom postavila temelje moderne nuklearne fizike i hemije. Tokom Prvog svjetskog rata organizovala je mobilne radiološke stanice, poznate kao “male Kirijeve”, koje su koristile rendgenske zrake za medicinsku dijagnostiku na frontu. Obučila je mnoge žene da rukovode ovim uređajima, doprinoseći spašavanju brojnih života.
Umrla je 4. jula 1934. godine od aplastične anemije, bolesti uzrokovane dugotrajnom izloženošću radijaciji. Njeno naslijeđe nastavlja da živi kroz institucije poput Instituta Kiri u Parizu i kroz inspiraciju koju pruža naučnicima širom svijeta. Marija Kiri ostaje simbol posvećenosti, upornosti i pionirskog duha u nauci.