Vilijam Valas je bio jedan od najpoznatijih vođa škotskog otpora protiv engleske dominacije u kasnom 13. vijeku. Rođen oko 1270. godine, Valas je postao simbol borbe za škotsku nezavisnost zahvaljujući svojoj hrabrosti, vojničkoj vještini i nepokolebljivom duhu. Njegova priča proslavljena je i kroz film “Hrabro srce” iz 1995. godine, iako je mnogo toga u filmu plod mašte. Ipak, stvarni Valas bio je jednako fascinantan – vođa čija je karijera bila obilježena velikim pobjedama, tragičnim gubicima i neprestanim sukobima s engleskim kraljem Edvardom I.
Rani život i uspon vođe
Vilijam Valas je rođen u plemićkoj porodici nižeg reda u blizini Elderslija ili Elerslija, a većina informacija o njegovom ranom životu je obavijena misterijom. Nema mnogo sačuvanih dokumenata o njegovom djetinjstvu i mladosti, a sve što se zna uglavnom dolazi iz legendi i narodnih priča. Prvi put se pojavio na istorijskoj sceni Škotske nakon što je engleski kralj Edvard I zauzeo Škotsku 1296. godine, nametnuvši svoju vlast. Valas je ubrzo stekao reputaciju zbog svoje hrabrosti i odlučnosti u napadima na engleske garnizone, postavši istaknuti vođa pobunjenika.
Njegov uspon kao vođe počeo je nakon Bitke kod Lanarka 1297. godine, gdje je, prema legendi, Valas ubio engleskog šerifa Vilijama Heselriga kao čin odmazde zbog smrti svog oca. Ovaj događaj pokrenuo je niz pobuna protiv Engleza, što je na kraju dovelo do formiranja veće pobunjeničke vojske. Valas je predvodio snage škotskih pobunjenika u seriji uspješnih napada, što je kulminiralo njegovom najpoznatijom pobjedom kod Stirling Bridža iste godine.
Bitka kod Stirling Bridža
Bitka kod Stirling Bridža 11. septembra 1297. godine bila je Valasov najveći vojni trijumf. Sa znatno manjom vojskom od engleskih snaga, Valas i njegov saborac Endru Moraj iskoristili su teren i taktičku nadmoć kako bi porazili mnogo veću englesku vojsku. Engleske trupe, predvođene Džonom de Varenom i Hjuzom de Kresingemom, bile su primorane da pređu uski most, gdje su postale lak plijen za škotske ratnike. Ova pobjeda podigla je moral Škotima i postavila Vilijama Valasa kao jednog od ključnih vođa otpora.
Nakon Stirlinga, Valas je proglašen “čuvarom Škotske”, postavši de facto lider i branilac nezavisnosti zemlje. Njegov ugled među Škotima bio je na vrhuncu, a njegov uspjeh kod Stirlinga predstavljao je značajan izazov engleskoj dominaciji u Škotskoj. Međutim, njegov trijumf bio je kratkog daha. Engleski kralj Edvard I, poznat kao “Čekić Škota”, odlučio je da lično preuzme vojnu kampanju u Škotskoj kako bi porazio Valasa i povratio kontrolu nad pobunjenom teritorijom.
Poraz i smrt
Godinu dana nakon Stirlinga, Valas se suočio sa snažnom engleskom vojskom u Bici kod Falkirka 1298. godine. Iako su Valasove jedinice koristile tradicionalnu škotsku formaciju šiltron (kopljanički krugovi), Englezi su koristili konjicu i strijelce kako bi probili odbranu i uništili škotske redove. Valas je pretrpio težak poraz i bio primoran da se povuče, nakon čega je odstupio sa pozicije čuvara Škotske. Nastavio je da se bori kao gerilac, ali je gubio podršku i bio sve više izolovan.
Suđenje Vilijamu Valasu u Vestminsterskoj dvorani. Slika autora Danijela Meklisa.
Zarobljen 1305. godine kod Glazgova, Vilijam Valas je predat Englezima i doveden u London, gdje je osuđen za izdaju. Kralj Edvard I želio je da ga kazni kao primjer svim budućim pobunjenicima. Valas je brutalno pogubljen – obješen, razvučen i rasčetvoren, što je bila standardna kazna za izdajnike u to vrijeme. Ipak, njegova smrt nije zaustavila škotsku borbu za nezavisnost, a Valas je ubrzo postao mučenik i simbol otpora.
Zanimljivosti
Iako film “Hrabro srce” prikazuje Vilijama Valasa kako započinje pobunu nakon smrti svoje supruge Marion, istoričari se slažu da je ovaj događaj vjerovatno mit. Priča o Marion Braidfut dolazi iz pjesme “The Wallace” koju je napisao slijepi pjesnik Hari u 15. vijeku, više od 100 godina nakon Valasove smrti, i vjerovatno je dodata kako bi se stvorio romantični motiv za njegovu borbu.
Valasovo pogubljenje 1305. godine bilo je posebno surovo. Nakon suđenja u Londonu, bio je obješen, a zatim živ razvučen konjima i rasčetvoren. Njegova glava je postavljena na mostu u Londonu, a dijelovi tijela poslati u različite gradove u Engleskoj kao upozorenje.
Iako se često prikazuje kao divovska figura, vjeruje se da je Valasova visina u stvarnosti bila prosječna za to vrijeme. Njegov legendarni mač, koji se danas čuva u spomeniku Wallace Monument u Stirlingu, možda nije autentičan, ali simbolizuje njegovu snagu i moć.